Odstąpienie od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa na przykładzie umów zawieranych podczas prezentacji i pokazów organizowanych dla konsumentów

dr Mateusz Mądel
Radca prawny

Osoby starsze bardzo często narażone są na zawieranie niekorzystnych dla siebie umów, zwłaszcza gdy drugą stroną umowy jest przedsiębiorca, który używa różnych technik perswazji i potrafi wykorzystać, na swoją korzyść, niewiedzę konsumenta w zakresie obowiązujących przepisów prawa.

Obecnie wiele problemów sprawiają tzw. umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa, do których zawarcia dochodzi podczas różnego rodzaju prezentacji towarów, gdzie odbiorcami oferty przedsiębiorcy są przeważnie do osoby starsze. Nierzadko prezentowane podczas spotkań produkty nie mają takich właściwości jakie przypisuje im sprzedawca, a i cena za jaką oferowane są te przedmioty znacząco odbiega od ich rynkowej wartości.

Wskazać należy, że do najczęściej spotykanych w obrocie towarów, oferowanych podczas takich spotkań, można zaliczyć zestawy pościeli, kołder, garnków lub innych sprzętów kuchennych.

Po zakupie tego typu przedmiotów okazuje się, że nie tylko nie spełniają one oczekiwań nabywcy, wiele do życzenia pozostawia również ich jakość, a także okazuje się, że cena za jaką je nabyto jest znacząco zawyżona.

Należy jednak pamiętać, że w przypadku gdy sprzedającym jest przedsiębiorca, a nabywcą konsument, ustawodawca przewidział możliwość odstąpienia od umowy, co w konsekwencji prowadzi do jej unicestwienia i zniwelowania niekorzystnych dla konsumenta skutków.

Podkreślić należy, że obowiązujące w Polsce przepisy chronią konsumentów przed niekorzystnymi dyspozycjami w zakresie swojego majątku przy zawieraniu umów z przedsiębiorcami.

Chodzi w szczególności o ustawę Kodeks cywilny (w dalszej części KC) oraz ustawę o prawach konsumenta (w dalszej części PrKonsU), w której uregulowane zostało prawo odstąpienia od umowy. W celu wyjaśnienia zasygnalizowanego we wstępie problemu należy rozważyć kolejno:

1) pojęcie konsumenta i przedsiębiorcy;

2) pojęcie umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa;

3) przesłanki pozwalające na skorzystanie z uprawnienia do odstąpienie przez konsumenta od zawartej umowy; a także

4) obowiązki i uprawnienia stron umowy po odstąpieniu przez konsumenta od umowy.

Pojęcie konsumenta i przedsiębiorcy

W omawianym przypadku statusu osób będących stronami umowy ma priorytetowe znaczenie, bowiem pozwala na skonkretyzowanie i ustalenie, czy możliwe jest odstąpienie od umowy na „preferencyjnych” zasadach jakie przewidują obowiązujące przepisy. Oczywiście w przypadku zawierania umów, opisanych we wstępie niniejszego opracowania, prawie zawsze występować będzie z jednej strony konsument jako kupujący i przedsiębiorca jako sprzedawca. Niemniej jednak warto wskazać cechy charakterystyczne dla określenia statusu jednego oraz drugiego podmiotu.

Należy zaznaczyć, że definicję pojęcia konsument zawiera art. 221 KC, zgodnie z którym za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. W dużym uproszczeniu, dla potrzeb niniejszego wpisu należy wskazać, że konsumentem będzie osoba zawierająca umowę z podmiotem prowadzącym działalność gospodarcza, przy czym nie będzie uważana za konsumenta osoba, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celach związanych z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Dla przykładu należy jednak wskazać, że za konsumenta może zostać uznana osoba, która prowadzi działalność gospodarczą lub zawodową, ale zawiera umowę w celu niezwiązanym z tą działalności - w celach prywatnych. Decydujący jest zatem związek dokonywanej czynności prawnej z prowadzoną działalnością, a nie to, czy taka działalność jest w ogóle prowadzona przez tę osobę prowadzona.

Z kolei pojęcie przedsiębiorcy uregulowane jest art. 431 KC gdzie wskazano, że przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1 KC, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Należy w tym miejscu przywołać również definicję działalności gospodarczej. Zgodnie bowiem z art. 3 ustawy prawo przedsiębiorców działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. Dla przykładu można wskazać, że działalnością gospodarczą będzie w szczególności sprzedaż towarów i świadczenie usług, jeżeli czynności te odbywają się w celu osiągnięcia zysku, w sposób zorganizowany i powtarzalny.

Umowa zawierana poza lokalem przedsiębiorstwa

Podkreślenia wymaga, iż ustawodawca przewidział szczególne uprawnienie dla konsumenta, który zawiera umowę poza lokalem przedsiębiorstwa (dot. również umów zawieranych na odległość). Wynika to z faktu objęcia konsumentów specjalną ochroną z uwagi na ich słabszą pozycję w stosunkach z przedsiębiorcą, którego należy traktować jako profesjonalistę posiadającego pozycję silniejszą w stosunkach z konsumentem. Przyjmuje się bowiem, że konsument zawierając umowę poza lokalem przedsiębiorstwa nie ma możliwości pełnego zbadania kupowanych przedmiotów - obejrzenia towaru, czy jego przetestowania w celu oceny jego właściwości i funkcjonowania. Ponadto konsument może być zaskoczony ofertą i podlegać presji psychologicznej wywieranej przez przedsiębiorcę, zwłaszcza gdy umowę zawiera w nieznanym sobie środowisku i pod wpływem impulsu.

Ustawodawca wyszczególnił, kiedy zawierana umowa traktowana jako zawarta poza lokalem przedsiębiorstwa. W art. 2 ust. pkt 2) PrKonsU wskazano, że za umowę zawartą poza lokalem przedsiębiorstwa uważa się umowę z konsumentem zawartą:

a) przy jednoczesnej fizycznej obecności stron w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy, b) w wyniku przyjęcia oferty złożonej przez konsumenta w okolicznościach, o których mowa w lit. a, c) w lokalu przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy lub za pomocą środków porozumiewania się na odległość bezpośrednio po tym, jak nawiązano indywidualny i osobisty kontakt z konsumentem w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy, przy jednoczesnej fizycznej obecności stron, d) podczas wycieczki zorganizowanej przez przedsiębiorcę, której celem lub skutkiem jest promocja oraz zawieranie umów z konsumentami;  

Należy zaznaczyć, że dla omawianych stanów faktycznych, zasadnicze znaczenie będzie miała regulacja art. 2 pkt 2) ppkt a) PrKonsU, bowiem „spotkania” konsumentów z przedsiębiorcami organizowane w ramach tzw. prezentacji/pokazów towarów, odbywają się w pomieszczeniach wynajętych od innych przedsiębiorców. Z uwagi na powyższe, do zawarcia umowy pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem będzie dochodziło przy jednoczesnej fizycznej obecności stron w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy np. w wynajętej sali konferencyjnej, lobby hotelu itp.

Odstąpienie od umowy

W przypadku zawarcia przez konsumenta umowy z przedsiębiorcą, w miejscu które nie jest lokalem przedsiębiorstwa, konsumentowi przysługuje prawo odstąpienia od zawartej umowy, z którego może co do zasady skorzystać w terminie 14 dni o zawarcia umowy. Nie jest wówczas wymagane podanie powodu/przyczyny odstąpienia od umowy, a konsument co do zasady nie ponosi kosztów skorzystania z tego prawa (wyjątki od zasady bez kosztowego odstąpienia od umowy przewidziano w art. 33, art. 34 ust. 2 i art. 35 PrKonsU). Ustawodawca, poprzez przyznanie takiego uprawnienia, pozwala konsumentowi na możliwość obejrzenia towaru i jego przetestowanie w celu oceny jego charakteru, cech i funkcjonowania. Ważne jest, że odstąpienie od umowy stanowi jednostronną czynność prawną co oznacza, że nie jest wymagane uzyskanie zgody przedsiębiorcy lub zawarcie dodatkowej umowy.

Dla skutecznego odstąpienia od umowy konieczne jest sporządzenie przez konsumenta oświadczenia o odstąpieniu od zawartej umowy i wysłanie takiego pisma np. listem poleconym w terminie 14 dni od zawarcia umowy lub wydania/dostarczenia towaru przez przedsiębiorcę. Należy zaznaczyć, że do zachowania terminu wystarczy jedynie nadanie pisma (np. listem poleconym) zawierającego oświadczenia o odstąpieniu od umowy we wskazanym wyżej terminie.

Skutki skutecznego odstąpienia od umowy

W przypadku skutecznego odstąpienia od umowy zawartej pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą umowę uważa się za niezawartą (art. 31 PrKonsU). Wskazać należy, że w takim przypadku strony umowy są obowiązane zwrócić sobie nawzajem wszystko co sobie dotychczas świadczyły. W dużym uproszczeniu, w kontekście analizowanego przypadku należy wskazać, że konsument jest zobowiązany zwrócić przedsiębiorcy nabyte przedmioty, a przedsiębiorca zobowiązany jest do zwrotu wpłaconych przez konsumentach środków. Zgodnie z art. 34 ust. 1 PrKonsU, konsument ma obowiązek zwrócić rzecz przedsiębiorcy lub przekazać ją osobie upoważnionej przez przedsiębiorcę do odbioru niezwłocznie, jednak nie później niż 14 dni od dnia, w którym odstąpił od umowy, chyba że przedsiębiorca zaproponował, że sam odbierze rzecz. Do zachowania terminu wystarczy odesłanie rzeczy przed jego upływem. Postępowanie konsumenta zgodnie z treścią przywołanego przepisu jest istotne z punktu widzenia odzyskania środków wpłaconych przedsiębiorcy z tytułu umowy. Popularnym problemem jest wstrzymywanie się przez konsumenta ze zwrotem nabytych przedmiotów po odstąpieniu od umowy i upływem 14 dniowego terminu do zwrotu nabytych rzeczy. Jest to zrozumiałe, bowiem po wysłaniu rzeczy, konsument zostaje bez nabytych przedmiotów i bez środków za które je nabył. Niemniej jednak przedsiębiorca, w przypadku niedokonania przez konsumenta zwrotu rzeczy, może wstrzymać się ze zwrotem ceny do czasu zwrotu przedmiotów przez konsumenta.

Dyskusyjne są również skutki niezachowania terminu do zwrotu przez konsumenta nabytych dóbr. Z jednej strony wskazuje się, że jego niezachowanie nie ma wpływu na skuteczność samego odstąpienia od umowy, a z drugiej strony wskazuje się, że niezachowanie tego terminu powoduje, iż odstąpienie od umowy nie wywiera skutku w postaci traktowania umowy za niezawartą. Choć drugie ze wskazanych stanowisk zdaje się być nieprawidłowe, to należy mieć na uwadze, że 14 dniowy termin na zwrot zakupionych przedmiotów powinien być przez konsumenta przestrzegany. Istnieje bowiem ryzyko niekorzystnego rozstrzygnięcia w przypadku zawiśnięcia sprawy przed Sądem.

Podsumowanie

Podsumowując dotychczasowe rozważania należy wskazać, że poprzez skorzystanie z instytucji odstąpienia od umowy, konsument może uwolnić się od zawartej przez niego umowy i odzyskać cenę nabycia, a w niektórych wypadkach również koszty przesyłki. Ważne jest, aby konsument miał świadomość przysługujących mu uprawnień oraz obowiązku zachowania odpowiednich terminów zarówno z zakresie odstąpienia od umowy (14 dni) jak i zwrotu przedmiotów po odstąpieniu od umowy (14 dni). Przy umowach zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa, podczas prezentacji różnego rodzaju towarów na spotkaniach z konsumentami, ważne jest zachowanie szczególnej ostrożności. Podkreślić bowiem należy, że tego typu umowy często prowadzą do pokrzywdzenia konsumentów, dlatego ważna jest świadomość prawna i wiedza na temat przysługujących uprawnień oraz nałożonych na konsumenta obowiązków, powstałych po skorzystaniu z prawa odstąpienia od umowy.

Stan prawny na dzień: 01.04.2019r

Bibliografia:

Tematy